tìm bệnh theo tên (nhập chữ cái đầu tiên của tên bệnh bạn muốn tìm) ABCDEGHKMNOPQRSTUVXÁp xe trung thất biến chứng chết người do thủng thực quản Áp xe trung thất (AXTT) là một? thể nhiễm trùng nặng, hậu quả của thủng thực quản do tai biến nuốt phải dị vật, sau soi thực quản hay bệnh lý vùng hầu họng như: do bệnh lý răng miệng (nhổ răng, viêm tấy sàn miệng lan tỏa), do ung thư vùng hầu họng - thực quản nhưng phát hiện muộn do bệnh nhân đến bệnh viện muộn gây? thủng? làm viêm lan tỏa vào trung thất, hoặc sau phẫu thuật vùng ngực như mổ tim mở gây viêm xương ức lan tỏa vào vùng trung thất. Ðặc biệt ở Việt Nam nguyên nhân chính sau thủng thực quản do dị vật như hóc xương, nuốt phải răng giả hay các vật sắc nhọn... trong đó đặc biệt nguyên nhân do hóc? xương gặp rất phổ biến, nhất là xương gà vịt. Xương của các loại gia cầm rất cứng và sắc nên rất dễ dàng gây thủng thực quản khi mắc vào.
Mặc dù có những tiến bộ về chẩn đoán, điều trị phẫu thuật, thuốc kháng sinh... nhưng AXTT gây tỷ lệ tử vong còn rất cao. Trên thế giới tỷ lệ tử vong từ 30% đến 40%. ở Việt Nam tỷ lệ tử vong do AXTT trước đây đến 60%, hiện nay có giảm xuống đáng kể nhưng vẫn ở mức là 16%. Nguyên nhân tử vong do biến chứng chảy máu hoặc ổ mủ vỡ vào quai động mạch chủ ở phần ngực, gây nhiễm trùng nhiễm độc nặng mủ lan tỏa trong trung thất, hay vỡ vào màng tim, phổi và màng phổi... rất khó dẫn lưu và làm sạch hết dịch mủ. AXTT có thể phòng tránh được nếu bệnh nhân đến khám sớm ngay từ lúc xảy ra các tai biến.
Thực quản là phần đầu tiên của ống tiêu hóa ở người trưởng thành dài khoảng 25cm, tính từ phần hầu họng đến tâm vị của dạ dày, đi sát cột sống có một phần dài chạy trong trung thất và có liên quan tới các tạng ở đây như tim, phổi và các mạch máu lớn. Dị vật thường mắc ở những vị trí có liên quan đến các tạng xung quanh là: lỗ thực quản trên (hầu họng) cách cung răng trên (CRT) 13 đến 15cm, sau sụn giáp nhẫn cách CRT 17-18cm, sau động mạch chủ cách CRT 23-25cm, sau chỗ phế quản gốc cách CRT 27cm và chỗ tâm vị cách CRT 38-40cm, trong đó dị vật hay mắc và gây thủng thực quản ở vị trí thứ 2 sau sụn giáp nhẫn.
Do cấu trúc giải phẫu thực quản không có lớp thanh mạc bọc ngoài như các phần khác của ống tiêu hóa nên khi bị tổn thương, dịch tiêu hóa và các vi khuẩn của đường tiêu hóa rất dễ xâm nhập vào trung thất và gây nên viêm nhiễm ngay cả khi xương hay dị vật được nuốt xuống hay lấy ra. Hơn nữa trung thất là một khoang cấu trúc gồm các tổ chức lỏng lẻo nên viêm nhiễm rất dễ lan tỏa. Nếu được phát hiện sớm lấy bỏ dị vật, xử lý phần thực quản bị tổn thương thì hầu hết người bệnh được cứu sống. Do vậy khi bị hóc xương nếu bệnh nhân đến sớm, xử trí kịp thời khi chưa hình thành áp-xe trung thất sẽ có nhiều cơ hội cứu sống người bệnh.
Trong trường hợp dị vật nằm ở ngay phần hầu họng, thầy thuốc chuyên khoa tai-mũi-họng có thể soi và gắp bỏ bằng ống soi cứng, nếu dị vật nằm sâu hơn không thể soi bằng ống cứng được vì khó với tới. Hơn nữa ống cứng dễ gây tổn thương thực quản. Trường hợp này phải soi bằng ống soi mềm. Bằng phương pháp này vừa tránh làm tổn thương thực quản, đánh giá chính xác tổn thương, lấy dị vật và có thể thực hiện mở thông dạ dày cho ăn trong trường hợp cần cách ly thực quản nếu có thủng. Hiện nay ở hầu hết các trung tâm y tế của cả nước đã có trang bị máy nội soi ống mềm. Ðây là một phương pháp chẩn đoán và can thiệp không gây thương tổn hiện đại và rất hiệu quả đối với những trường hợp có thương tổn của đường tiêu hóa trong đó có thủng thực quản.
Nếu hóc xương để muộn, đã có sốt cao, nuốt đau, sưng cổ, khó thở, thở hôi, có thể ho khạc mủ hay máu là nguy cơ thành áp-xe trung thất. Trong trường hợp này cần đưa người bệnh đến viện càng sớm càng tốt vì để lâu thì người bệnh sẽ tử vong do nhiễm trùng, do các biến chứng như chảy máu từ các mạch máu lớn, do tràn mủ màng phổi, màng tim...
Ngoài việc thăm khám lâm sàng, thì chụp Xquang, chụp cắt lớp sẽ xác định chính xác được AXTT và vị trí của khối áp-xe. Khi đã xác định AXTT, cần phải phẫu thuật sớm mới có thể cứu sống người bệnh được. Kết quả các nghiên cứu cho thấy nếu đến viện trong 24 giờ đầu thì tỷ lệ cứu sống là 35%, sau 48 giờ tỷ lệ cứu sống còn 4%, nhưng nếu đến viện vào ngày thứ 7, tỷ lệ sống sót là 0%. Mặc dù có những tiến bộ trong việc điều trị và phẫu thuật nhưng cho đến nay tỷ lệ tử vong do thủng thực quản khi đã có biến chứng thành AXTT vẫn còn rất cao.
Ðể tránh nguy cơ hóc xương, dị vật, trước hết cần có ý thức ăn uống nhất là trẻ em, người già, chú ý thức ăn có xương, đặc biệt khi ăn thịt gia cầm. Người có răng giả nên cẩn trọng khi tháo lắp răng tránh để rơi vào đường thở hay đường tiêu hóa. Nếu đã nghi ngờ bị hóc nên đến trung tâm y tế khám và xử trí kịp thời, không nên ngại đi khám vì sợ hay ngượng, hay cố tình điều trị tại nhà sẽ để lại những hậu quả nguy hiểm thậm chí gây chết người. Trong trường hợp đã có dấu hiệu biến chứng AXTT thì cần chuyển người bệnh đến các trung tâm y tế lớn để xử trí phẫu thuật. Chỉ có như vậy mới có thể giảm tỷ lệ AXTT do thủng thực quản và giảm tử vong do biến chứng chết người này.
Tác giả: BS. Nguyễn Ðức Chính Nguồn: Báo sức khoẻ và đời sống số 1
